वित्तीय साक्षरता भन्नाले व्यक्तिहरूलाई आफ्नो आर्थिक स्रोतहरूको व्यवस्थापन, बचत, लगानी, र खर्चको सही तरिकाबाट ज्ञान प्राप्त गर्नु हो। यो ज्ञानले व्यक्तिहरूलाई आर्थिक निर्णयहरूमा सक्षम बनाउँछ र उनीहरूको आर्थिक स्थायित्वलाई सुनिश्चित गर्न मद्दत पुर्‍याउँछ। वर्तमान समयमा, जब आर्थिक अस्थिरता र अनिश्चितता बढ्दै गइरहेको छ, वित्तीय साक्षरता एक अत्यावश्यक आवश्यकता बनेको छ।

वित्तीय साक्षरताको महत्त्वव

१. आर्थिक निर्णयमा सुधार:  वित्तीय साक्षरता भएका व्यक्तिहरू आर्थिक निर्णयहरू लिने क्रममा बढी सचेत र विवेकशील हुन्छन्। उनीहरूले आफ्नो आय र खर्चको सही हिसाब राख्न सक्छन् र अनावश्यक ऋणबाट बच्न सक्छन्।

२. बचत र लगानीको ज्ञान:  वित्तीय साक्षरता भएका व्यक्तिहरूले बचतको महत्त्व बुझ्छन् र आफ्नो भविष्यको लागि सही तरिकाले लगानी गर्न सक्छन्। यसले उनीहरूको आर्थिक सुरक्षालाई बलियो बनाउँछ।

३. ऋण व्यवस्थापन: सही वित्तीय ज्ञान भएका व्यक्तिहरूले ऋणको व्यवस्थापन गर्न सक्छन् र उच्च ब्याजदरबाट बच्न सक्छन्। यसले उनीहरूको आर्थिक बोझलाई कम गर्छ।

४. दैनिक खर्चको नियन्त्रण : वित्तीय साक्षरता भएका व्यक्तिहरूले आफ्नो दैनिक खर्चलाई नियन्त्रणमा राख्न सक्छन् र अनावश्यक खर्चबाट बच्न सक्छन्। यसले उनीहरूको आर्थिक स्थितिलाई सुदृढ बनाउँछ।

५. भविष्यको सुरक्षा: वित्तीय साक्षरता भएका व्यक्तिहरूले आफ्नो भविष्यको लागि सही तरिकाले योजना बनाउन सक्छन्। उनीहरूले बचत र लगानीको महत्त्व बुझ्छन् र आफ्नो बुढ्यौलीको लागि आर्थिक स्रोतहरू सुरक्षित गर्न सक्छन्।

६. तनाव कम : वित्तीय साक्षरता भएका व्यक्तिहरूमा आर्थिक समस्याहरू कम हुन्छन्, जसले गर्दा उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्य राम्रो रहन्छ। आर्थिक समस्याहरूको अभावले उनीहरूमा तनाव र चिन्ता कम हुन्छ।

७. पारिवारिक सुख-शान्ति:  वित्तीय साक्षरता भएका व्यक्तिहरूले आफ्नो परिवारको आर्थिक स्थिति सुधार गर्न सक्छन्। यसले पारिवारिक झगडा र असमझदारी कम हुन्छ र परिवारमा सुख-शान्ति कायम रहन्छ।

 वित्तीय साक्षरता नभएमा उत्पन्न हुने समस्याहरू

आर्थिक समस्याहरू

१. गलत आर्थिक निर्णयहरू :  वित्तीय साक्षरता नभएमा व्यक्तिहरूले गलत आर्थिक निर्णयहरू लिन्छन्। उनीहरूलाई बचत, लगानी, र खर्चको सही तरिका थाहा हुँदैन, जसले गर्दा उनीहरूले आफ्नो आर्थिक स्रोतहरू गलत तरिकाले प्रयोग गर्छन्। यसले उनीहरूको आर्थिक स्थिरता जोखिममा पार्छ।

२. ऋणको भार :वित्तीय साक्षरता नभएमा व्यक्तिहरू ऋणको भारमा फस्न सक्छन्। उनीहरूलाई ऋणको सही व्यवस्थापन गर्न थाहा हुँदैन, जसले गर्दा उनीहरू उच्च ब्याजदरमा ऋण लिन्छन् र समयमै फिर्ता गर्न सक्दैनन्। यसले उनीहरूको आर्थिक स्थिति झन् बिग्रन्छ।

३. दीर्घकालीन वित्तीय असुरक्षा :वित्तीय साक्षरता नभएमा व्यक्तिहरू दीर्घकालीन वित्तीय असुरक्षामा रहन्छन्। उनीहरूले आफ्नो भविष्यका लागि बचत गर्न र लगानी गर्न सक्दैनन्, जसले गर्दा उनीहरूको बुढ्यौलीमा आर्थिक सङ्कट आउन सक्छ।

सामाजिक समस्याहरू

१. पारिवारिक तनाव :वित्तीय साक्षरता नभएमा पारिवारिक तनाव बढ्छ। आर्थिक समस्याहरूले परिवारभित्र झगडा र असमझदारी निम्त्याउँछ। यसले पारिवारिक सम्बन्धहरूमा नकारात्मक असर पार्छ र परिवारको समग्र सुख-शान्तिमा बाधा पुर्‍याउँछ।

२. सामाजिक असमानता :वित्तीय साक्षरता नभएमा समाजमा असमानता बढ्छ। आर्थिक रूपमा साक्षर व्यक्तिहरूले आफ्नो आर्थिक स्थिति सुधार गर्न सक्छन् भने, अ साक्षर व्यक्तिहरू आर्थिक सङ्कटमा फस्छन्। यसले समाजमा धनी र गरिबबिचको खाडल बढाउँछ।

मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू

१.  तनाव र चिन्ता :वित्तीय साक्षरता नभएमा व्यक्तिहरूमा तनाव र चिन्ता बढ्छ। आर्थिक समस्याहरूले उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पार्छ र उनीहरूको दैनिक जीवनमा अवरोध ल्याउँछ।

२. आत्मविश्वासमा कमी :वित्तीय साक्षरता नभएमा व्यक्तिहरूको आत्मविश्वासमा कमी आउँछ। उनीहरूलाई आफ्नो आर्थिक स्थिति सुधार्न असमर्थ महसुस हुन्छ र यसले उनीहरूको आत्मसम्मानमा कमी ल्याउँछ।

शैक्षिक समस्याहरू

१.  बालबालिकाको शिक्षा प्रभावित : वित्तीय साक्षरता नभएमा बालबालिकाको शिक्षा प्रभावित हुन्छ। अभिभावकहरूले आफ्नो आर्थिक स्रोतहरूको सही व्यवस्थापन गर्न नसक्दा बालबालिकाको शिक्षा खर्च पूरा गर्न सक्दैनन्। यसले बालबालिकाको भविष्यमा नकारात्मक असर पार्छ।

२. शैक्षिक अवसरहरूको अभाव :वित्तीय साक्षरता नभएमा व्यक्तिहरूले शैक्षिक अवसरहरू गुमाउँछन्। उनीहरूले आफूलाई र आफ्नो परिवारलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउन सक्दैनन्, जसले गर्दा उनीहरूको शैक्षिक र व्यावसायिक विकासमा बाधा पुर्‍याउँछ।

वित्तीय साक्षरता नभएमा विभिन्न प्रकारका समस्याहरू उत्पन्न हुन्छन्, जसले व्यक्तिगत, पारिवारिक, र सामाजिक जीवनमा नकारात्मक असर पार्छ। आर्थिक समस्याहरू, सामाजिक असमानता, मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू, र शैक्षिक अवसरहरूको अभाव जस्ता समस्याहरू वित्तीय अ साक्षरता कारण निम्तिन्छन्। त्यसैले, वित्तीय साक्षरता बढाउनका लागि शैक्षिक कार्यक्रमहरू, अनलाइन स्रोतहरू, र सामुदायिक कार्यक्रमहरूको माध्यमबाट जनचेतना फैलाउन आवश्यक छ। यसले व्यक्तिहरूलाई आर्थिक रूपमा सशक्त बनाउँछ र समाजको समग्र विकासमा योगदान पुर्‍याउँछ।

(मिनिता पौडेल राष्ट्रिय सहकारी बैंक सिन्धुलीको शाखा प्रमुख  हुनुहुन्छ।)